- Ομιλίες
Συνταγματική Αναθεώρηση
Εκδήλωση του ΟΠΕΚ_Αθήνα, 15.5.2013
Ερώτηση: Η προσεχής Βουλή: Συντακτική ή Αναθεωρητική; Πιστεύετε ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος αναθεώρησης του Συντάγματος (άρθρο 110);
Σπύρος Λυκούδης: Μόλις στα τελευταία 30 χρόνια του σύγχρονου ελληνικού κράτους καταφέραμε να διαβιούμε πολιτικά με σταθερή Δημοκρατία. Και φοβούμαι ότι ήδη φτάσαμε στο άλλο άκρο: να την θεωρούμε αυτονόητη και δεδομένη. Ανήκω σ' αυτούς που σέβονται και τιμούν τη Δημοκρατία μας στη μεταδικτατορική Ελλάδα και εύχομαι να μην ξανακούσω το βλακώδες και επικίνδυνο σύνθημα " η Χούντα δεν τελείωσε το 1973". Θέλω και εγώ να πω αυτό που έγραψε ο Κατηφόρης ότι "την αστική δημοκρατία την ερωτεύτηκα, όταν την έχασα".
Το τελευταίο διάστημα βλέπουμε ένα παιχνίδι με τους θεσμούς και τη Δημοκρατία. Κάποιοι, καιροσκοπικά ή επενδύοντας στην αποδόμηση των πάντων, μιλούν για συντακτική Βουλή. Παραγνωρίζουν ή υποτιμούν όσα επισώρευσε το πελατειακό σύστημα, ο δικομματισμός και η οικονομική κρίση στην αντίληψη της κοινωνίας για το δημόσιο συμφέρον και τη λειτουργία των θεσμών. Μάλιστα καλλιεργείται σκόπιμα μια σύγχυση ότι τάχα η εκ βάθρων αλλαγή του Συντάγματος είναι στάδιο του αγώνα για αλλαγή των κοινωνικών και των πολιτικών συσχετισμών. Κι αυτό τίποτα καλό δεν προοιωνίζεται.
Ισχυρίζομαι ότι οι πολιτικές στρεβλώσεις και τα ιδεολογικά ελλείμματα στη δημοκρατία μας, οφείλονται περισσότερο στις αντιλήψεις και στον τρόπο των ανθρώπων που άσκησαν εξουσία κομματική, πολιτική, εκτελεστική και δικαστική, όχι στους ίδιους τους θεσμούς. Να ξεκαθαρίσουμε και ότι το Σύνταγμα δεν είναι μέσο άσκησης πολιτικής αλλά πλαίσιο.
Σήμερα δεν βλέπουμε ούτε τις κοινωνικές προϋποθέσεις ούτε τους πολιτικούς συσχετισμούς που θα εξασφάλιζαν, με ασφάλεια, ένα καλύτερο Σύνταγμα μέσω μιας Συντακτικής Βουλής. Και λέγοντας ασφάλεια, εννοώ και την αποφυγή περαιτέρω απονομιμοποίησης των θεσμών.
Εκτιμώ λοιπόν ότι χρειάζεται να αναθεωρήσουμε κάποια σημεία τομής με τη μεταπολίτευση (εκλογικό σύστημα, χρηματοδότηση κομμάτων, προνόμια και εξαιρέσεις βουλευτών, σχέσεις κράτους - εκκλησίας και ΤΑ και μερικά άλλα). Δεν χρειάζεται ν΄ ανοίξουμε τον Ασκό του Αιόλου. Σε εκείνους οι οποίοι θεωρούν εφικτή στην παρούσα συγκυρία την ιδέα της Συντακτικής Βουλής, θα πρότεινα να βλέπουν μέρα παρά μέρα –καθημερινά είναι εξοντωτικό- διαλόγους της Προανακριτικής ή τα όλο και συχνότερα θερμά επεισόδια εντός Κοινοβουλίου. Πιστεύω ότι θα τους περάσει.
Για το άρθρο 110 τώρα, κυρίως για το χρονικό περιθώριο ωρίμανσης και δοκιμασίας των αλλαγών. Θα μπορούσαμε να το δούμε, με δεδομένο βέβαια ότι το Σύνταγμα ως θεμελιώδης νόμος του κράτους, δεν μπορεί παρά να λειτουργεί με την ασφάλεια μιας αδιατάρακτης και χρονικά ισχύος του.
Ερώτηση: Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Τρόπος εκλογής. Αρμοδιότητες. Να τεθεί φραγμός στην πρόωρη διάλυση της Βουλής;
Σπύρος Λυκούδης: Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη να εξισορροπηθεί το ισχυρό και ανεξέλεγκτο πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο.
Έτσι, η ανάληψη κάποιων αρμοδιοτήτων από τον ΠτΔ θα μπορούσε να λειτουργήσει στην κατεύθυνση πιο συναινετικού πνεύματος διακυβέρνησης. Για παράδειγμα, θέτω το ερώτημα, αν θα μπορούσαμε να εμπιστευτούμε στον ΠτΔ κάποιου είδους εποπτεία σε όλες τις Ανεξάρτητες Αρχές. Θα έβλεπα μάλιστα και κάποιου είδους συμμετοχή του ΠτΔ και σε θέματα Δικαιοσύνης.
Δεν συμφωνώ ο ΠτΔ ή η εκλογή του να σχετίζεται με τη διάλυση της Βουλής και το χρόνο των εκλογών (άρθρο 32,παρ.4), όμως αυτό το δικαίωμα ασκείται με σχετική σύνεση και φειδώ και χρειάζεται κι από την πλευρά μας το ίδιο, πριν αποφασίσουμε να το αναθεωρήσουμε.
Θεωρώ πως κομβικό σημείο και ζητούμενο είναι να περάσουμε χωρίς πισωγυρίσματα και ταλαντεύσεις από το δικομματισμό στην συναινετική διακυβέρνηση. Με κυβερνήσεις συνεργασίας, αυστηρές, ανεξάρτητες και αυτόνομες ελεγκτικές αρχές και με μια Δικαιοσύνη ανεξάρτητη. Παραχωρώντας αρμοδιότητες στον ΠτΔ όπως αυτές που ανέφερα και κερδίζουμε ευρυχωρία στο πλαίσιο άσκησης εξουσίας και δημιουργούμε ένα αντίβαρο στο ανεξέλεγκτο Πρωθυπουργικό status.
Δεν συμφωνώ όμως με την απευθείας εκλογή του ΠτΔ από το λαό. Δημιουργεί άλλου τύπου ζητήματα στο χαρακτήρα της Δημοκρατίας μας
Ερώτηση: Εκλογικό σύστημα-Πλειοψηφικός ή συναινετικός κοινοβουλευτισμός; Να τεθεί ανώτατο όριο στις κοινοβουλευτικές θητείες; Ασυμβίβαστο υπουργικής και βουλευτικής ιδιότητας.
Σπύρος Λυκούδης: Στο θέμα του εκλογικού συστήματος θα κριθεί η ωριμότητα και η αποφασιστικότητά μας να αλλάξουμε σελίδα. Επιτρέψτε μου και την εκτίμηση, αυτό θα επιδράσει και θα επηρεάσει τον πολιτικό πολιτισμό, την αντίληψη των πολιτών για το κύρος του Κοινοβουλίου και τη Δημοκρατία περισσότερο από τις αλλαγές στο Σύνταγμα.
Ναι στην απλή αναλογική, ναι στη μείωση του αριθμού των βουλευτών. Ναι οπωσδήποτε στην κατάργηση του σταυρού προτίμησης. Είμαι επιφυλακτικός στο όριο των κοινοβουλευτικών θητειών. Η ανανέωση των προσώπων δεν φέρνει οπωσδήποτε και ανανέωση ιδεών ή νοοτροπίας. Γενικώς στο θέμα των θητειών δεν έχω πεισθεί για την προοδευτικότητα αυτής της ρύθμισης, όπου προκύπτει ως αίτημα.
Και στο θέμα του ασυμβίβαστου είμαι πολύ επιφυλακτικός στην παρούσα φάση. Αναγνωρίζω ότι το ασυμβίβαστο μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση του πελατειακού κράτους και της αναποτελεσματικής διοίκησης ακόμη ίσως και της κατ΄ επιλογήν τήρησης των νόμων. Δεν με εμπνέει όμως και το αριστίνδην υπουργικό συμβούλιο.
Όπως έχουν σήμερα τα πράγματα, έχει ευχέρεια ο Πρωθυπουργός στην επιλογή των μελών της Κυβέρνησης. Αυτήν την ευχέρεια να τη διατηρήσει.
Στη ΔΗΜΑΡ αποδίδουμε βαρύνουσα σημασία στο να περάσουμε από το δικομματισμό στη συνεργατική διακυβέρνηση και από την κομματικοκρατία στην εθνική συνεννόηση. Στα αυτονόητα, στα πλαίσια της κοινής λογικής έστω.
Ερώτηση: Ποινική ευθύνη Υπουργών. Βουλευτική ασυλία.
Σπύρος Λυκούδης: Ποινική ευθύνη υπουργών: εδώ συμπυκνώνεται το αλισιβερίσι του δικομματισμού και εδράζεται η αίσθηση της πλήρους ατιμωρησίας των πολιτικών. Να πούμε ξεκάθαρα ότι η αναθεώρηση του 2001 στηρίχτηκε σε λανθασμένες εκτιμήσεις ενώ το θέμα της αποσβεστικής προθεσμίας, στο άρθρο 86, ήταν, για να το πω με μια φράση του Ταλεϋράνδου: «χειρότερο από έγκλημα, ήταν λάθος.»
Είναι κοινός τόπος πια ότι οι εξαιρέσεις και η προνομιακή μεταχείριση των πολιτικών ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την ανυποληψία της πολιτικής. Επιπροσθέτως υποβάθμισαν πολύ το επίπεδο του κοινοβουλευτισμού. Αρκεί να θυμηθεί κανείς πώς συντάσσονται συνήθως τα πορίσματα των εξεταστικών και προανακριτικών επιτροπών. Τώρα μάλιστα, με την υπόθεση Τσοχατζόπουλου στο δικαστήριο, μπορούμε να έχουμε κι ένα εύγλωττο συμπέρασμα για το κατά πόσον συνέδραμαν οι διαδικασίες της Βουλής στην αναζήτηση της αλήθειας και στη θωράκιση του δημοσίου συμφέροντος και των θεσμών.
Η απρόσκοπτη λογοδοσία των πολιτικών προσώπων, λοιπόν, είναι η στόχευση των απαιτούμενων αλλαγών, αν και δεν επιτυγχάνεται μόνο από τις διατάξεις του Συντάγματος.
Η αντιμετώπιση των ποινικών ευθυνών Υπουργών και η ενδεχόμενη δίωξη ή απαλλαγή τους να μην είναι στα χέρια των πολιτικών αντιπάλων ή φίλων τους αλλά στα χέρια της τακτικής δικαιοσύνης. Και για λόγους ισονομίας και ισοπολιτείας, και διότι έτσι διασφαλίζεται μάλλον περισσότερο το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη.
Δεν με ενθουσιάζει όμως η ιδέα του τυχαίου στο Σύνταγμα, δηλαδή ένας εισαγγελέας υπηρεσίας να αποφασίζει αν θα διώξει έναν πολιτικό. Επιβάλλεται, κατά την άποψη μου, η ποινική δίωξη των Υπουργών να περάσει σε ανώτερους εισαγγελικούς λειτουργούς, ίσως στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου (αρμοδιότεροι εμού οι γνωρίζοντες καλύτερα το θέμα).
Ασυλία των βουλευτών: Κι εδώ οι ακρότητες έβλαψαν καθοριστικά. Και ορθά η ασυλία εξελίχτηκε στην αντίληψη των δημοκρατικών πολιτών σε βατερλώ της λογικής και της αξιοπιστίας.
Ο βουλευτής, λοιπόν, να διώκεται από τη δικαιοσύνη για ό,τι αξιόποινο κατηγορείται, όπως όλοι οι πολίτες. Να προνοήσουμε ωστόσο, εφόσον ο ίδιος θεωρεί ότι διώκεται για πολιτικούς λόγους, να δικαιούται ασυλία. Ας έρθει στο Κοινοβούλιο να τη ζητήσει, στοιχειοθετώντας ενώπιον όλων την πολιτική διάσταση της δίωξης.
Και ειλικρινά δεν φαντάζομαι τη Βουλή να χορηγεί ασυλία σε κάποιον για το διαζύγιό του ή για τροχαίες παραβάσεις, όπως συνέβη.
Ερώτηση: Χρειάζονται αμεσοδημοκρατικοί θεσμοί (δημοψήφισμα, λαϊκή πρωτοβουλία, ανάκληση βουλευτών);
Σπύρος Λυκούδης: Έχω δυο επιφυλάξεις: η πρώτη προκύπτει από το ότι ο δημόσιος διάλογος στη χώρα μας είναι σε μεγάλο βαθμό δέσμιος εύπεπτων και ευχάριστων αναγνώσεων της ζωής, του λαϊκισμού, των εθνικών στερεοτύπων ακόμη και της συνομοσιολογίας.
Φανταζόμαστε όλοι ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα, αν έμπαινε σε δημοψήφισμα ο πολιτικός γάμος το ΄83, η αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες το ΄93, ή αύριο το σύμφωνο συμβίωσης ομοφυλοφίλων, το κλείσιμο των συνόρων στους μετανάστες ή ακόμη και η θανατική ποινή για κάποια αδικήματα. Χρησιμοποίησα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά σας καλώ και να φανταστείτε ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος το 94 με το ερώτημα «να ονομαστεί η FYROM Βόρεια Μακεδονία» και ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα του ίδιου ερωτήματος σήμερα.
Η δεύτερη επιφύλαξή μου σχετίζεται με το κατά πόσον είναι άμεσα και ουσιαστικά δημοκρατική η έκφραση της βούλησης του λαού, όταν καλείται να απαντήσει, και μάλιστα με ένα ΝΑΙ ή ΟΧΙ, σε ερωτήματα που επεξεργάστηκαν αυτοί που θέτουν το ερώτημα. Δεν εξαρτάται απολύτως η ψήφος και η απόφασή του από τον τρόπο που διατυπώνεται το ερώτημα και τη συγκυρία;
Θα μπορούσαμε βέβαια να εξετάσουμε την υιοθέτηση δημοψηφισμάτων σε τοπικό επίπεδο με τη μορφή της ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών – ξέρετε, με τη συλλογή ενός αριθμού υπογραφών με συγκεκριμένους κανόνες και για περιορισμένο εύρος θεμάτων- ανά περιφέρεια ή ανά δήμο. Και πάλι βέβαια με τη μορφή εισήγησης προς συζήτηση όχι απόφασης.
Ομολογώ βέβαια ότι αναμένω τάσεις και αποτελέσματα από τη θεσμική ωρίμανση σε επίπεδο ΕΕ.. Ο πολιτικός χρόνος συμπυκνώθηκε τόσο πολύ μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας που δεν θα εκπλαγώ αν σε χρονικό ορίζοντα 3ετίας έχουμε εξελίξεις στο θέμα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος.
Θα ήθελα λοιπόν τις πιθανότητες αμεσοδημοκρατικών θεσμών να τις δω μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε συνάρτηση με τον εκσυγχρονισμό της ελληνικής πολιτικής ζωής.
Ερώτηση: Πολιτικό χρήμα-Διαφάνεια. Τι είδους έλεγχοι;
Σπύρος Λυκούδης: Αυτό δεν είναι μόνο δικό μας πρόβλημα. Είναι όλων των δημοκρατιών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να υπενθυμίσω ότι έχει ανοίξει ένας ουσιαστικός διάλογος στην Επιτροπή Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρόσφατα και στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Και για τον τρόπο επιρροής των επιχειρήσεων και για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών κομμάτων.
Στην Ελλάδα μάλλον δυσκολευόμαστε να αποφασίσουμε αν η πολιτική και η επιχειρηματικότητα είναι έργο αγγέλων ή διαβόλων και αφήνουμε ανεξέλεγκτη την ανθρώπινη διάσταση των πραγμάτων με τις αδυναμίες τους.
Με κίνδυνο να στεναχωρήσω κάποιους, η Αριστερά στο θέμα αυτό οφείλει να τραβήξει το φερετζέ του πολιτικού πουριτανισμού και να λειτουργήσει ως καταλύτης καθώς έχει ένα ηθικό πλεονέκτημα στη συνείδηση του κόσμου.
Παραδοσιακά η Αριστερά στη χώρα μας αρνείται τη θεσμοθέτηση κανόνων χρηματοδότησης των κομμάτων από τις επιχειρήσεις. Αρνείται και τους ελέγχους στα κόμματα. Θεωρώ ότι πλέον αυτό συνιστά μέγιστη υποκρισία. Από τη μια καταγγέλλουμε την ελληνική διαπλοκή ως μια σειρά σκανδάλων με ονόματα εταιριών, τις οποίες αποκαλύπτει εκ των υστέρων η δικαιοσύνη, συχνά μάλιστα η δικαιοσύνη άλλων κρατών, κι από την άλλη αρνούμαστε τη διαφάνεια και την εκ των προτέρων γνώση, που και τον έλεγχο θα διευκόλυναν και τη λογοδοσία θα εμπέδωναν και θα έδιναν ένα επιπλέον εργαλείο πολιτικού ελέγχου στο λαό.
Το πιο υποκριτικό μάλιστα είναι ότι θεωρούμε πως, με την άγνοια και στρουθοκαμηλίζοντας, υπερασπιζόμαστε την ανεξαρτησία των κομμάτων, την αξιοπιστία των πολιτικών και τη Δημοκρατία!
Κλειδί - κι εδώ πιστεύω ότι πρέπει να εξαντληθεί η αυστηρότητά μας - είναι η διαφάνεια και ο ουσιαστικός έλεγχος πόθεν έσχες κατηγορηματικά και τελεσίδικα. Κομμάτων και προσώπων. Και οι έλεγχοι να διενεργούνται από Ανεξάρτητη Αρχή (νομίζω ότι η ιστορία με τους ορκωτούς λογιστές πρέπει να τελειώνει) χωρίς εμπλοκή κομμάτων ή βουλευτών. Θεωρώ επίσης ότι πρέπει να μειωθεί δραστικά η κρατική χρηματοδότηση προς τα κόμματα.
Η Διεθνής Διαφάνεια Ελλάς έχει καταθέσει εδώ και χρόνια προτάσεις πάνω στο θέμα των κανόνων της ιδιωτικής χρηματοδότησης και του ελέγχου των οικονομικών των κομμάτων και των βουλευτών και μπορούμε να ξεκινήσουμε με αυτές ως βάση συζήτησης.
Εννοείται φυσικά πως δεν εξαλείφουμε τη διαφθορά και τη διαπλοκή, ό,τι κι αν κάνουμε. Μπορούμε όμως να την τιμωρούμε!
Ερώτηση: Αναφέρατε 3 διατάξεις του Συντάγματος, τις οποίες, αν μπορούσατε, θα διαγράφατε.
Σπύρος Λυκούδης:Δεν είμαι σε θέση να απαντήσω με βεβαιότητες σ΄ αυτό το ερώτημα. Μπορώ μόνο να εκφράσω μια προσωπική ιδέα.
Να δούμε την ενδεχόμενη αναθεώρηση ως ολοκλήρωση, κατά κάποιο τρόπο, της μεταπολιτευτικής ιστορικής φάσης. Να θεωρούμε σημείο εκκίνησης της νέας Ελλάδας το ΄75 και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, αλλά να στοχεύσουμε στην εμβάθυνση και στην ολοκλήρωσή της. Συμβολικά λοιπόν να ανοίξουμε ένα νέο κεφάλαιο σιγουριάς.
Εννοώ έναν εκσυγχρονισμό, μια επικαιροποίηση περισσότερο παρά διαγραφή σε κάποια ζητήματα όπως αυτά του άρθρου 45 και 46 ίσως, κάμποσα σημεία των μεταβατικών διατάξεων όπως το άρθρο 107 και 111 (τα 2,3,4) , το άρθρο 112 και το άρθρο 118, παρ. 2.
Καθώς επίσης μπαίνουμε σε μια νέα φάση οργάνωσης της κρατικής μηχανής, δεν ξέρω, αυτή η πολύ λεπτομερής περιγραφή της κατάστασης των δικαστικών υπαλλήλων αν συνιστά τροχοπέδη. Ή κάποια ζητήματα π.χ. στο άρθρο 92 το όριο ηλικίας (70) για τους υποθηκοφύλακες. Εντάξει το προσδόκιμο ζωής το επιτρέπει. Αλλά καθώς περνάμε σε πλήρως μηχανογραφημένο περιβάλλον, γιατί να υπάρχει αυτό στο Σύνταγμα;
Με το ίδιο σκεπτικό, του εκσυγχρονισμού, ο όρκος των βουλευτών (άρθρο 59) στο όνομα της Αγίας, Ομοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας ... Θα έλεγα να επενδύσουμε πια στην πολιτική ηθική και όχι στο φόβο της θρησκείας ... Και η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης ως σκοπός της Παιδείας, στο άρθρο 16, για ποιο λόγο να βρίσκεται σήμερα στο Σύνταγμα;
Τις ερωτήσεις απηύθυνε ο συντγματολόγος Νίκος Αλιβιζάτος στο πλαίσιο εκδήλωσης με θέμα τη Συνταγματική Αναθεώρηση, που διοργάνωσε ο ΟΠΕΚ στις 15.5.2013, στην ΕΣΗΕΑ.